Spicymir (Spiczmer, Spicimir, Spicymierz) Mikołaj z Krakowa (zm. 1469), prawnik, profesor i rektor Uniw. Krak., nuncjusz Stolicy Apostolskiej i kolektor świętopietrza w Polsce. Pochodził z krakowskiej, spokrewnionej ze szlachtą, rodziny mieszczańskiej, której rodowe imię Leliwitów małopolskich – Spicymir, stało się nazwiskiem. S. był synem rajcy krakowskiego Jana Spiczmera.
S. wpisał się na Uniw. Krak. w r. 1417, bakałarzem sztuk wyzwolonych został na Boże Narodzenie 1421, magistrem na początku 1425. Był uczniem Pawła z Worczyna, spisywał ok. r. 1422/3 jego komentarze do dzieł Arystotelesa. Po ukończeniu studiów podjął wykłady na Wydz. Sztuk Wyzwolonych Uniw. Krak. Dn. 19 IX 1432 był w Rzymie: został wymieniony jako świadek w wyroku komisji apostolskiej w sprawie rezydencji bpa włocławskiego pod Gdańskiem. Pobyt w Rzymie zapewne nie był związany z dalszymi studiami S-a. Prawdopodobnie w t.r. lub r.n. znalazł się na soborze bazylejskim razem z mistrzami krakowskimi Janem Puszką z Krakowa i Stanisławem ze Sobniowa. Wszyscy trzej przyjechali do Bazylei bez wiedzy i upoważnienia Uniw. Krak. Wysłał on pismo odwołujące ich do kraju. Konsylium soborowe wzięło wezwanych w obronę, mistrzowie ze swej strony przedstawili sprawę kanclerzowi uniwersytetu, bpowi krakowskiemu Zbigniewowi Oleśnickiemu. Zakończenie sporu nie jest znane. S. wrócił do kraju i kontynuował studia prawnicze. Z okazji uzyskania przezeń bakalaureatu dekretów prof. Jan Elgot wygłosił mowę „Bellator fortissimus”, w której dał polską i niemiecką interpretację etymologiczną nazwiska Spiczmer oraz rozważał często roztrząsane na Uniw. Krak. zagadnienie wojny sprawiedliwej. Doktorem dekretów został S. przed 28 II 1437. Nauczał na Wydz. Prawa Uniw. Krak., a w semestrze zim. r. 1438/9 pełnił godność rektora.
Przed 17 XII 1436 został S. zastępcą kolektora denara św. Piotra, a 17 I 1438 otrzymał nominację na nuncjusza Stolicy Apostolskiej oraz kolektora generalnego świętopietrza w Polsce i przez jakiś czas także w Czechach. Pod groźbą ekskomuniki wydał pewne sumy pieniędzy poselstwu soborowemu, choć król Władysław III zakazał wypłacać cokolwiek soborowi, ponieważ pieniądze były potrzebne na Węgrzech na przygotowanie wyprawy wojennej przeciw Turkom. Przed 6 VII 1447 nieznany dostojnik kościelny w liście skierowanym prawdopodobnie do bpa Z. Oleśnickiego prosił, by S. otrzymał absolutorium z pieniędzy wydanych na rzecz soboru przed złożeniem obediencji papieżowi Mikołajowi V. Obdarzony zaufaniem Mikołaja V, został S. ponownie powołany na nuncjusza Stolicy Apostolskiej i na generalnego kolektora denara św. Piotra w Polsce. Dn. 9 I 1451 otrzymał od Mikołaja V przywilej przyznawania z daniny świętopietrza stypendium sześciu klerykom, studentom Studium Generalnego, zapewne w Krakowie. Ponieważ Henryk Roraw, kolektor denara św. Piotra na Czechy, rościł sobie prawo do zbierania danin w diec. wrocławskiej, papież Kalikst III w r. 1458 skierował do S-a bullę, w której upoważnił go do zbierania danin z tej diecezji jako podlegającej jurysdykcji arcybpa gnieźnieńskiego. Dn. 24 VIII 1459 papież Pius II bullami skierowanymi do króla Kazimierza Jagiellończyka i biskupów polskich polecił, aby pieniądze zebrane na krucjatę przeciw Turkom przekazali S-owi; osobną bullą papieską otrzymał on odpowiednie upoważnienie. Dn. 17 V 1465 papież Paweł II ponownie mianował S-a nuncjuszem i kolektorem generalnym denara św. Piotra w Polsce, którym był do śmierci.
Równocześnie pozyskiwał S. godności i beneficja kościelne. Przed r. 1431 był już kanonikiem katedralnym wrocławskim, z którego to beneficjum zrezygnował w r. 1442, a potem miał je ponownie od r. 1450 do końca życia. Godność kantora kapituły katedralnej wrocławskiej piastował od r. 1435 do początku 1446. Kantorem w krakowskiej kapitule katedralnej był S. już w dn. 31 X 1436. W r. 1449 J. Elgot zabiegał dla S-a u Oleśnickiego o prebendę św. Marii Magdaleny w Krakowie, należną profesorowi Wydz. Prawa. W r. 1455 zabiegał S. o kanonikat kruszwicki, 15 VI t.r. otrzymał kanonię w katedralnej kapitule poznańskiej (zrezygnował 1466); w r. 1454 ubiegał się bezskutecznie o dziekanię w tejże kapitule. Dn. 17 VI 1455 pretendował do kanonii katedralnej w Gnieźnie; otrzymał ją dopiero 26 II 1456. Latem 1455 posłował do Rzymu wysłany przez Kazimierza Jagiellończyka w celu złożenia obediencji papieżowi Kalikstowi III oraz uzyskania potwierdzenia dla nominacji Tomasza Strzempińskiego na bpa krakowskiego. Bullą Kaliksta III dostał wówczas zwolnioną przez Strzempińskiego kanonię w krakowskiej kapitule katedralnej. Mimo poparcia papieża (wskazuje na nie list bez daty do nieznanej osoby), przegrał S. t.r. spór o prepozyturę poznańskiej kapituły katedralnej z Urielem Górką, późniejszym bpem poznańskim. W dokumentach występował jeszcze z tytułami kanonika kieleckiego i włocławskiego. Posiadał nadto kilka pomniejszych beneficjów, m.in. altarię Matki Boskiej i Wszystkich Świętych w kościele Wszystkich Świętych w Poznaniu, prepozyturę kościoła św. Idziego we Wrocławiu, a także altarię św. Anny w katedrze krakowskiej i probostwo kościoła Wszystkich Świętych w Krakowie.
S. był człowiekiem bardzo czynnym nie tylko jako kolektor świętopietrza, ale także jako profesor Uniw. Krak. i posiadacz kilku kanonii. Dokumenty poświadczają jego udział w życiu Uniw. Krak., osobiste uczestniczenie w pracach kapituł katedralnych, a szczególnie krakowskiej. Z jej pełnomocnictwa dwukrotnie posłował na sejm piotrkowski: w r. 1460 po śmierci bpa Strzempińskiego i w r. 1462. W swej bibliotece S. posiadał dzieła z zakresu filozofii i teologii, wypożyczał dzieła prawnicze z biblioteki kapituły krakowskiej. W r. 1463 wypożyczył z niej do przepisania słynny pontyfikał Z. Oleśnickiego, wykonując, być może, pośmiertną wolę Strzempińskiego. Zmarł w r. 1469, przed 29 VII. Dn. 4 IX t.r. Jan Morsztyn (należący do Leliwitów) przedstawił kapitule gnieźnieńskiej list kapituły krakowskiej zaświadczający, że jest najbliższym krewnym po mieczu i wykonawcą ostatniej woli zmarłego. Otrzymał wówczas należne dochody («annus gratiae») z kanonii i prebendy gnieźnieńskiej, po potrąceniu należności za czas nieobecności S-a w Gnieźnie, spowodowanej jego przebywaniem w Krakowie. Ten sam J. Morsztyn zabiegał w Uniw. Krak. o należności po zmarłym.
Catalogus codicum manuscriptorum medii aevi Latinorum qui in Bibliotheca Jagellonica Cracoviae asservantur, Wr. 1980–1984, Kr. 2000 I–III, VII; Wisłocki W., Katalog rękopisów Biblioteki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kr. 1877–1881; – Korytkowski, Prałaci gnieźn., III; Łętowski, Katalog bpów krak., IV; Pietrzyk Z., Poczet rektorów Uniwersytetu Jagiellońskiego. 1400–2000, Kr. 2000 s. 66; – Bobrzyński M., Smolka S., Jan Długosz, jego życie i stanowisko w piśmiennictwie, Kr. 1893 s. 252 i n.; Dola K., Wrocławska kapituła katedralna w XV w., L. 1983; Dworzaczek W., Leliwici Tarnowscy. Z dziejów możnowładztwa małopolskiego, W. 1971 s. 58–9; Dzieje UJ, I; Fijałek J., Mistrz Jakób z Paradyża i Uniwersytet Krakowski w okresie soboru bazylejskiego, Kr. 1900 I–II; Härtel R., Die Prälaten des breslauer Domstiftes bis zum Jahre 1500, „Zeitschr. des Vereins für Geschichte und Alterthum Schlesiens” 1890 s. 287–8; Kowalczyk M., Krakowskie mowy uniwersyteckie z pierwszej połowy XV wieku, Wr. 1970; Markowski M., Burydanizm w Polsce w okresie przedkopernikańskim, Wr. 1971; Michalski K., Sinko T., Przyczynki z kodeksu mogilskiego do dziejów oświaty w Polsce w XV w., Kr. 1917 s. 13, 54, 60–1; Morawski, Historia UJ; Nowacki, Dzieje archidiecezji pozn., II; Rebeta J., Komentarz Pawła z Worczyna do „Etyki Nikomachejskiej” Arystotelesa z 1424 r., Wr. 1970; – Acta capitulorum; Acta rectoralia; Album stud. Univ. Crac., I 7, 40, 93; Bullarium Poloniae, Ed. et cur. I. Sułkowska-Kuraś et S. Kuraś, Romae–L. 1992–8 IV–VI; Cod. epist. saec. XV, I/2, III; Cod. Pol., II; Cod. Univ. Crac., I–II; Conclusiones Univ. Crac.; Długosz, Historia, V 205; Ioannis de Segovia Historia gestorum generalis Synodi Basiliensis, w: Monumenta conciliorum generalium saeculi decimi quinti, Vindobonae 1886 III 470; Kod. Wpol. II; Księga promocji Wydz. Sztuk Uniw. Krak.; Przybyszewski, Wypisy źródł. do dziej. Wawelu, I; Statuta nec non liber promotionum, s. 15, 17; Vet. Mon. Pol., II; Zbiór dok. katedry i diec. krak., II 274; Zbiór dok. mpol., II 254; – Arch. Archidiec. w Gnieźnie: Acta cap. B15 k. 273; B. Jag.: rkp. 2073, rkp. 2400 k. 122r., rkp. 2415 k. 342v.–343r.; B. Uniw. Wrocł.: rkp. II F 23 p. 121; IH PAN w P.: Kartoteka kanoników gnieźnieńskich XV w. Antoniego Gąsiorowskiego i kanoników poznańskich XV w. Pawła Dembińskiego.
Marian Zwiercan